Butuku bwa taku ni mulomo bumwa pukelezo

Mubihi ki Simon Liseli

Butuku bobu zibahala ahulu bobu sabisa bwa Taku ni Mulomo bobu bulaya limunanu mwa silalanda sa Upa wa sikiliti sa Kapilivi bumwa pukelezo kasa mulaho liluko leli bona za limunanu yona (Veterinary) mwa Tolopo ya Katima Mulilo neba bulemuhile mwa kweli ya Njimwana haina ni mazazi a mashumi a mabeli ni a silela (November 26, 2011) silimo se si felile.

Hana bulela kwa koranta wa Liito la Kapilivi ñaka wa limunanu wa Muuso mwa Katima Mulilo Frank Chitate na talusa kuli, butuku ne bu lemuhilwe Silimo sesi felile mwa kweli ya Njimwana mwa libaka ze cwale ka Ihaha, Masikili ni Ngoma zeli mwa Upa wa Sikiliti sa Kapilivi mi mihato ya silelezo nei ngilwe ki ba ofesi ya habo yene ngelezi ni liyemisa lafa Mukwakwa ili kuamuha bazamai nama ni mabisi ku bao ba fumaneha inge bali shimbile mi Likomu ni zona za pendiwa ka mamiso.

Na talusize kuzuha kwa butuku kuba ko ku maswe ni kuyambukela, bobu fumaneha ahulu kwa Likomu, ni limunanu zeñwi zena ni litaku ze cwale ka Likomu, Lingu, Lipuli ni Likulube.
“Butuku bo buyanduluka kapili kona mihato ya pukelezo haiswanezi kungiwanga ka mamiso hase bulemuhilwe mi kuzwa nako yale kuto fita bukacenule, ne lusika bona kale kapa kufumana butata bwa matuku amanca hape,” a bulela.

A zwelapili kutalusa kuli lisupo ze bonahala kapili za butuku bo ki kulonda ni kuzwa ka buñata kwa mabomba mi mabomba hase a tubuzi litombo cwale, hase zikalile kupazuha kuzuha kwa litombo za mubili za mwahala litaku ni kona kwa latelela mi Limunanu mwa nako yeo cwale halisana kukona kufula ni kuzamaya hande.
A ekeza ku bulela kuli Limunanu zona ziñi zi kona ku folisa butuku kaku ipangela ma anti-biotic akona kulwanisa butuku mihape likona kufoliswa ki milyani yaku faela mwa litaku ili kufolisa litombo kapili.

Linali za mwa naheñi lizamaya ahulu ni kakokwani kaka tisa ona butuku bo mi kacwalo fo likopanezi kufula Likomu ni Linali ki fokuna ni nzila ye bunolo ahulu ya butuku kuyambuka kuzwa kwa linali kuya kwa likomu.

Hana buzizwe kukenisa kuli Likomu zene shwile kize kai habuzuha butuku bo, Ñaka Chitate naize, “Ka kubulela feela Likomu halishwi kwa butuku kono buyanduluka feela kapili mi kacenule luka bulela ka likomu ze Mianda ye Lobañwi nize lobañwi (909) zene yambukezwi ki butuku kono neli kutile mwa maemo sakata kasamulaho a libiki ze talu,” a talusa.
Linali ze to hasanyanga butuku hañata lisilanga kuza Naha Botswana mwa Chobe National Park kutaha Naha Namibia kuzamaya libata Mezi ni libaka za mafulelo zende mwa linako zani haku omile mi kifo lito kopanelanga ni Likomu mi Likomu lifumananga butuku mwa nzila yeo.

Ñaka wa Muuso hape yena Chitate na bulezi kuli mihato ya silelezo yene ngilwe ha ku lemuhiwa kuzuha kwa butuku neli kubukeleza kuzamaya kwa limunanu sina likomu ni kanako ye hali sika lumelelwa ku ikamaela mutakafululele mwa sikiliti sihulu limunanu zena ni litaku.
Liyemisa la mwa mikwakwa lisaliteni ili kubukeleza kuzamaya kwa lika ze yambukiseza ze cwale ka Nama, muzilili ni zeñwi zezwa kwa limunanu ze kona kuzamaya ni kakokwani mi mupendo niona uezahala ili kusileleza limunanu.

“Ka manzwi amamwi lukali, liyemisa lafa mukwakwa le libeyezwi ku bukeleza kuzamaya kwa zona Lico ze zezwa kwa limunanu sihulu kwa Upa wa sikiliti kone kuzuhile bona butuku bo kakuli kakokwani kakona kufumaneha kuzona zeciwa zeo,” ñaka a hatelela cwalo.

Hana buzizwe kukenisa taba ya kuli kuzamaya kwa zona ze ciwa zeo ni kubulaiwa kwa likomu neku hanisizwe mwa Sikiliti kamukana nikuli mulaka waku utela likomu (Quarantine) uka kwalulelwa lili Sicaba, naize, “Kihande, Sikiliti kamukana kone lusika fumana butuku, balimi ba lukuluhile kubulaya Likomu za bona”.
Kuama taba ya mulaka wa ku utela likomu (quarantine) ñaka Chitate naize kuzuha kwa butuku seku talusiwa kuli kufelile kaku talimisisa nako ya likweli ze silela za kufela kwa butuku kona kuka hatelelwa simubuso lifasi kamukana kuli butuku bufelile.

Zeo ni halili cwalo, na sika fa lizazi luli la kukwaluliwa kwa milaka ya mautelo (quarantine) kwa sicaba kaufela sina haba bala kuzwa fa lizazi la mafelelezo la kozi ya butuku ni ya kuzuha kwa bona habuka talusiwa simubuso kona likomu lika kala ku bulaiwa kwa libaka za mabulaelo a Likomu (export abattoir).

Na kupile ahulu balimi ku zamaelela ni milao ye liteni sina hai tomilwe ka mabaka mi ukupa balimi kaufela kutisanga limunanu za bona kwa mipendo haibizizwe ili kuli limunanu lino fumana silelezo mi kwa lineku la Upa kone kukalezi butata bo, silelezo ifilwe mi ya mafelelezo neli mwa kweli ya Sope haina ni mazazi a lishumi nia lobapeli (18 January) mi likwata za basilelezi se lika zwelapili kuya mwa lilalanda kamukana za Sikiliti.

A feleleza ka ku hupulisa balimi kuli kuzamaya kwa limunanu ku bukelelizwe ki mulao wa pampili ya kuzamaisa yona (permit) mi kiyona feela ye lumelezwi kuzamaisa simunanu kuzwa mwa Sibaka sesimwi kuya kusesimwi sina haili mulao wa liluko mi ona mapamili a afumaneha kai ni kai kokuna ni ofesi nyana a liluko la Veterinary mwa sikiliti, ma kadi a buizibahazo ni tubuka twa mulaka wa likomu kize tokwahala feela hase mubata yona pampili ye yaku zamaisa simunanu.

“Balimi bana niku yanga kwa liñaka za limunanu hase balemuhile lisupo za matuku a shelana shelana kwa limunanu za bona ili kuli lipatisiso liezahale ba kona kubiha kwa maofesi a babahulu ba njimo ali mwa lilalanda, bona ba maofesi ba, baka lulemusa matata amina mi mihato ika ngiwa kaputako,” a bulela cwalo.